Çocuklarda Hareket Bozuklukları

Çocuklarda hareket bozuklukları, çocukların bebeklikten sonra yürüyebilmesi bir hareket olarak anne babalar tarafından heyecanla beklenen gelişme evrelerinden biridir. Hatta bu durum anneler arasında rekabet konusu bile olabilir. Ancak yürümede gecikme ile yürüme ve hareket bozukluğu karıştırılmamalıdır. Yürümede gecikme birçok davranışsal ve giderilebilecek sorunlarla alakalı olabilme durumuna karşın hareket bozukluklarının temelinde beyin, sinir ve kasları ilgilendiren önemli hastalıklar yatıyor olabilir.
Çocuklarda hareket bozukluğu istemli ya da istemsiz hareketler esnasında görülen normal dışı hareketler olarak tanımlanır. Etkilenen bölge ve karakteristik özelliklerine göre farklı gruplar altında incelenseler de hareket bozuklukları nadiren tek tip ile sınırlı kalır. Çoğu kez birkaç tür bir arada bulunur.

Çocukluk çağının geçici hareket bozuklukları

Bu grupta sayacağımız durumlar bir hastalığa karşılık gelmeyen ancak bazı hastalıkların belirtilerine benzeyen durumlar olarak karşımıza çıkmakta ve ailelerin endişesine sebep olmaktadır.

• Baş sallama: sağa sola, öne arkaya olabilir.
• Çocukluk çağı mastürbasyonu: Sessizleşme, dalma, sürtünme, kendini sıkma, hafif kızarma ve terleme olabilir.
• Uyku myoklonusu: Çoğunlukla uykuya dalınan ilk yarım-bir saat içinde veya uyanırken ellerde ve bacaklarda hafif atmalar, kısa irkilme benzeri hareketler şeklinde gözlenebilir.
• Jitteriness: Çok küçük bebeklerde çene, parmak, el, kol titremeleri olabilir. Tutuğunuz zaman titreme durur.
• Shuddering: Küçük çocuklarda idrar yapma isteği gelmiş gibi hafif silkinme hareketleridir.
• Paroksismal tonik upgaze of infancy: Küçük bebeklerde kısa süreli bakışların, göz kürelerinin aşağıya doğru takılı kalmasıdır.
• Benign paroksismal tortikollis: çocuklarda zaman zaman ortaya çıkan, kendiliğinden düzelen, tedavi gerektirmeyen boynun bir tarafa takılı kalma durumudur.
• Sandifer sendromu: Reflüsü olan bebeklerin ve çocukların boynunu geri çekerek başını bir yana doğru döndürme hareketidir. Epileptik bir nöbet gibi algılanabilmektedir.

Bunları her ne kadar geçici durumlar olarak tanımlasak da epileptik nöbet, beyin hastalıkları ve kalıcı hareket bozukluklarından ayırt etmemiz gerekmektedir. Tecrübeli hekimler bu durumları ayırt etmek için çoğunlukla tetkik dahi istemezler. Ancak bazen EEG, MR ve kan tetkikleri yaptırmayı gerektiren durumlarla da karşılaşmaktayız. Ailelere şüphelendiğiniz böyle durumlarda panik yapmadan ve çocuğa da belli etmeden bir video/kamera kaydı almaya çalışmalarını tavsiye ederim. Bu görüntüler hekime ayırıcı tanı da çok yardımcı olacaktır.

Süreğen (Geçici Olmayan) Çocuklarda Hareket Bozuklukları

Biz bunları süreklilik ve tekrarlayıcı özellik gösterenler (Tik bozukluğu, Tourette sendromu vb) ve aşırı (hiperkinetik) veya yavaş (hipokinetik) hareket bozuklukları olarak iki ana başlık altında inceliyoruz.

Kalıcı Tik Çocuklarda Hareket Bozuklukları:

Tikler normal motor hareket ve seslerin bir bölümünün uygunsuz ortamlarda, uygunsuz olarak ortaya çıkmasıdır. Ritmik olmayan, arka arkaya gelen, kısa süreli, amaçsız görünen, ani başlangıçlı, bir veya birkaç kas grubunu tutan, istemsiz hareketler (motor tik) veya sesler (vokal tik) olarak tanımlanır.
Oldukça tekrarlayıcı olmaları, istemli olarak kısa bir süre de olsa bastırılabilmeleriyle diğer hareket bozuklularından ayrılırlar. Diğer hareket bozukluklarının aksine uykuda şiddeti ve sıklığı azalmakla beraber tikler görülebilir. Okul çağı çocuklarının %5’inde görülebilecek kadar sıktır. Yaş ilerledikçe tikler bir durağanlaşma ve kaybolma eğilimindedir.

Çocukluk çağının geçici tik bozuklukları:

Çocukluk çağında en yaygın görülen ve tek kas grubunu tutan basit tiklerdir. En sık göz kırpma, boğaz temizleme sesi, baş-boyun eğme veya yüz hareketleri şeklinde belirir.
Stresle artar, uykuda kaybolur. İstemli olarak bir süre baskılanabilir. Haftalar veya aylar içinde kaybolur. Kısmi nöbet veya atak ile karıştırılabilir.
Herhangi bir tedavi gerekmez. Ailelere çocuğun stresini artıracak şekilde yapma-etme, yaparsan biber sürerim, .. gidemezsin, … almam, pataklarım, kızarım gibi davranışlar içinde olmamalarını, sabırlı olmalarını, bu hareketler yokmuş gibi davranmalarını ve görmezden gelmelerini tavsiye ederim. Bu olayları tamamen gündemden düşürmelerini, mümkünse çocuğa farklı aktivite alanları (spor, el işi uğraşları, boyama işleri, puzzle-maket yapma, geziye parka çıkma vs) yaratmaları faydalı olacaktır.

Tourette sendromu:

Çeşitli sözlü ve motor tiklerin birlikte görüldüğü ailevi/genetik bir hastalıktır Hastaların çoğunda güçlü bir kalıtım rol oynar. Hastalık genellikle 2-15 yaşları arasında başlar.

Hastalığın dört ana belirtisi vardır:

• Motor tikler,
• Sözel tikler,
• Obsesif kompülsif bozukluk,

Dikkat eksikliği ve hiperaktivitedir. Bulguların bir kısmı yaş ilerledikçe ortaya çıkar.
İlk basamakta tedavi olarak ailenin ve çocuğun kaygıları giderilmeli, psikolojik destek verilmelidir. Motor veya sözel tikler çocuğun sosyal ve akademik ilişkilerini etkileyecek düzeyde olursa ilaç tedavisi gerekir.

PANDAS (Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorder Associated with Streptococcal infection):

Streptokoklar adı verilen bakteri grubunun vücutta enfeksiyon yaptığı durumlarda, beyin tabanındaki hücrelerimizle benzerlik gösteren proteinler içermesi nedeniyle bağışıklık hücrelerinin savunması sırasında kendi hücrelerimizde zarar görür. Bu da enfeksiyonla ilişkili istemsiz hareketler, deprese ruh hali, aşırı titizlik ve takıntılar şeklinde belirtilerle karşımıza çıkabilir.

Kore

İstemsiz, akıcı-sürekli, hızı ve yönü değişken bir (hiperkinetik) hareket bozukluğu olarak tarif edilebilir. Vücudun tüm bölümlerinde görülmekle birlikte belirli hastalık ve bozukluklarda karakteristik olarak etkilediği bölgeler vardır. Koreik hareketler istemli eylemler sırasında daha da kötüleşirler.
Çocukluk çağında en sık ailevi geçişli kore hastalığı ve enfeksiyonla ilişkili kore (Sydenham Koresi) görülür.

Sydenham Koresi ;

Akut romatizmal ateş (ARA) hastalığının majör bulgusudur. Belli bir çeşit mikropla (A grubu Beta hemolitik streptokok) ortaya çıkan özellikle boğaz ve deri enfekseksiyonlarından sonra Kore benzeri hareketler, içsel sıkıntı, takıntı ve şüphecilik gibi psikolojik sorunlarla birlikte görülür.

Distoni

Distoni istemsiz, birbirlerine zıt çalışan kasların (agonist ve antagonist kaslar) eşzamanlı kasılmalarıyla karakterize, tekrarlayan istem dışı hareketlere veya geçici ya da kalıcı anormal postürlere yol açan bir hareket bozukluğudur. Bu hareket bozukluğunu çoğunlukla serebral palsili çocuklarda görüyoruz. Ellerini bacaklarını kullanamamaya ve yürüyememeye sebep olabilmektedir. Distonik hareketler yorgunluk, stress ile artar iken, uykuda azalarak kaybolurlar.

Ataksi

Ataksi istemli hareketlerin düzgün ve dengeli yapılamaması durumudur. Sersem hareketler, sarhoş vari yürüme gibi görülebilir. Bazen alınan ilaçlar, kazara içilen zararlı maddelerden sonra geçici olarak görülebilir. Hastalık olarak bu durum enfeksiyonlardan, beyincik ve bağlantılarındaki tutulumlardan, travmalardan, omurilik hastalıklarından, çevresel sinir sistemi ağı bozukluklarından ve beynin özellikle ön kısmını tutan hastalıklardan kaynaklanabilir.
Ataksi çeşitleri sebeplerine göre akut, geçici, sinsi seyirli, aralıklı, doğuştan ve ilerleyici, kalıcı ve giderek kötüleşen seyirlerde karşımıza çıkabilir.

Tremor

Bir vücut parçasını hareket ettiren karşılıklı kasların değişken veya aynı anda kasılması sonucu oluşan istemsiz, ritmik salınım, titreme hareketidir. İstirahat durumunda veya hareket sırasında ortaya çıkabilir veya artabilir.
Tremor çocukluk çağında çok sık karşımıza çıkmaz. Bir kısmı ailevidir. Erişkinlerde Parkinson hastalığının önemli bir belirtisi olabilir. Genç erişkinlerde ve adelosan yaş grubunda daha çok heyecanlanma ve stresle ortaya çıkan fizyolojik tremor tipi çok görülür. Kişi zamanla ve egzersiz ile bu durumu kontrol altına alabilir, nadiren tedavi gerekir.