Çocuklarda Ateşli Havale (Nöbet)

Merkezi sinir sistemi enfeksiyonu ve tanımlanmış nedeni olmayan bir ay ile altı yaş arası çocuklarda ateşin eşlik ettiği nöbetlere çocuklarda ateşli nöbet veya ateşli havale (Febril Konvulziyon) denir.

Sıklığı toplumlar arasında farklılık gösterebilir. Örneğin ABD ve Avrupa’da % 2-4,  Türkiye’de % 3.3, Japonya’da % 9-10 arasındadır. En sık 6 ay-3 yaş arasında görülür. Karşılaşılma sıklığı ise 14-18. aylarda zirve yapar.

Çocuklarda ateşli havale (nöbetler) bazı çocuklara göre

Genel topluma göre daha sık görülür:

• • Ailesinde ateşli nöbet öyküsü olanlar,
  • Yeni doğan döneminde hastanede bir aydan fazla kalanlar,
  • Gelişme geriliği olanlar
  • Kreşe gidenlerde risk daha fazladır.

Bu risk faktörlerinden ikisine sahip olan çocuklarda toplumdaki diğer çocuklara göre ateşli nöbet geçirme oranı %30 daha fazladır. Aynı şekilde anne veya babasında ateşli havale varsa risk %10-50, kardeşinde varsa risk %10-25 arasındadır.

Yapılan çalışmalar ateş nedeni olarak ilk sırada üst solunum yolları enfeksiyonu veya farengit (%38) olmak üzere sırasıyla, orta kulak enfeksiyonu (%23), pnomoni (zatürre) (%15), gastroenterit (%7) ve altıncı hastalık (Roseola infantum) (%5) olduğunu göstermiştir.

Yüksek Ateş Nöbete (Havale) Sebep Oluyor

Ateşin nasıl nöbete sebep olduğu; enfeksiyon etkisindeki beyin ısısının artması sonucu genetik yatkınlığın da rolü ile bazı moleküllerin açığa çıkarak (glutamat vb) reseptörler aracılığıyla (IL-1β) sinir yapılarının uyarılabilirliğinin artması nedeniyle olduğu şeklinde açıklanmaktadır. Bu mekanizmalar sonucunda klinik olarak 38.4 °C ve üzerindeki ateşin eşlik ettiği, bütün vücudu tutan kasılma ve/veya gevşemelerin olduğu, 10 saniye ile 10 dakika arasında süren havale/nöbet karşımıza çıkmaktadır. Unutulmaması gereken ateş yükselirken, yüksek iken ve düşerken de nöbet olabilir. Eğer bu nöbetler 15 dakikadan kısa sürüyor, vücudun bir kısmını değil de tamamını ilgilendiriyor, bir gün içinde bir kez oluyorsa ve ailesinde de benzer öykü varsa biz bu nöbetleri basit ateşli nöbet olarak adlandırıyoruz. Aynı gün içinde birden fazla nöbet geçirmiş ise, 15 dakikadan uzun süren nöbet ise, nöbet vücudun bir kısmında kasılmalarla olmuşsa (örneğin sadece kolda veya bacakta) ve ailesinde epilepsi (sara hastalığı) varsa bu duruma da komplike (karmaşık) ateşli nöbet diyoruz.

Ateşli nöbet ile başvuran çocuklarda nöbete sebep olacak etkenleri araştırmak için iyi bir muayene ve bazı tetkikler yapılmalıdır. Bu çocukların %3 ile 5’inde ateşli nöbet nedeni olarak menenjit (beyin zarlarının iltihabı) saptanabilmektedir. Menenjit hastalığı da %13 ile 16 oranında nöbete sebep olabildiği bilinmektedir ve hastaların %30-35’inde hiçbir muayene bulgusu saptanamayabilir. Yani menenjit gibi teşhis edilemezse sonuçları ölümcül olabilecek bir hastalık küçük çocuklarda bulgu vermeden gizli kalabilir. Bu nedenle 12 ay ve altında ateşli havale geçiren bütün çocuklara menenjit olup olmadığını ayırt etmek için mutlaka lumbal ponksiyon (belden omurilik sıvısı alma) işlemi yapılmalıdır. EEG çekimi ilk basit ateşli nöbette önerilmemektedir. Ailede epileptik nöbet öyküsü bulunanlarda, tek taraflı veya komplike nöbet geçirenlerde, nörolojik gelişimi bozuk olanlarda veya ilave nörolojik sorunu olanlarda önerilebilir. MRG çekimi yine basit ateşli nöbette önerilmemektedir. Fokal nöbet geçirenlerde, nörolojik bozukluk varsa ve çok uzun süren ateşli nöbetlerde (Febril Status Epileptikus) hekimin kararı ile çekilebilir.

Çocuklarda Ateş Ölçümü

Çocuklarda ateş (vücut ısısı) ölçümü ağız içinden, popodan, koltuk altından, alından ve kulak içinden uygun termometrelerle ölçülebilmektedir. Klasik termometreler küçük cam tüp içinde bulunan civanın ısı ile genleşmesi ve tüp içinde yükselmesi esasına dayanan bir sistemden yapılmıştır. Camın kırılma riski, değerlendirmenin bir tecrübe gerektirmesi nedeniyle evde kullanım açısından pratik değildir. Evde kullanım için kulaktan ölçüm yapan dijital termometreler anında sonuç vermesi, görsel olarak okuma kolaylığı, eğitim gerektirmemesi nedenleriyle oldukça pratiktir.

Basit ateşli nöbetlerde kalıcı ve ilerleyici bir beyin hasarı beklenmez ve genellikle iyi huylu (selim) bir durum olduğundan çoğunlukla tedavi gerekmez. Anne babaların ateşli nöbet konusunda bilgilendirilmeleri önemlidir. Ebeveynlere evde ateşin fark edilmesi ve kontrolü önerilir. Burun akıntısı, hapşırma, öksürük, halsizlik, iştahsızlık, ishal, kusma vb. belirtiler bir enfeksiyonun, dolayısıyla da ateşin habercisi olabilir. Dudaklarınızla veya elinizin tersiyle çocuğun alın ve ensesine dokunmakla sıcaklık artışı daha iyi fark edilebilir. Yine bir ipucu olarak küçük çocuklarda ellerin ve ayakların soğuk olması, üşüme ve titreme vücut ateşinin yükseldiğini gösterebilir. Tavsiye olarak çocuk bulunan her evde bir ateş ölçer (derece, termometre) bulundurulmalıdır.  Daha önce çocuklarda ateşli havale geçirmiş olanlar ateş fark edilir edilmez en kısa sürede bekletilmeden en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıdır.

Yüksek Ateşi Olan Çocuklara Nasıl Müdahale Edilmeli

Ateşi olan çocuklarda genel tedbirler olarak; öncelikle giysileri çıkarılmalı, sıcaklığı yüksek olan ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Sağlık kuruluşuna gitmeden önce çocuğun yaşına uygun dozda olacak şekilde evde ateş düşürücü ilaç verilebilir. Çocuğun boynuna, ensesine, koltuk altlarına ılık suda (soğuk su değil) ıslanmış bez veya pamuk koymak (ılık kompresyon) ateşi kontrol altına almada yararlıdır. Bunlara rağmen ateşi devam ediyorsa çocuğa ılık suda (soğuk su değil) duş aldırılabilir. Ateşi düşürmek için soğuk su (örneğin musluk suyu soğuktur), kolonya, alkol, sirke vs. kullanmak çocuklara zarar verebileceği gibi kısa bir süre sonra ateşi daha da fazla arttırır.

Evde havale sırasında ebeveynlerin paniğe kapılmadan hareket etmeleri çok önemlidir. Bu sırada çocuğun bilinç kaybı ve kasılmaları olabileceğinden ebeveynlerin yapabileceği en önemli yardım hastanın düşme, çarpma ve çırpınma sırasında zarar görmesini engellemek ve nefesinin tıkanabileceği pozisyonda tutmamaktır. Havale sırasında çocuğun ağzını açmaya çalışmak, ağzına parmak ve ya bir şey sokmaya çalışmak, suya tutmak, ağzına üflemek, sarsmak çocuğa zarar veren davranışlardır ve kaçınılmalıdır. Eğer doktor tarafından önerilmiş olan havale önleyici ilaç (makattan uygulanan rektal diazepam fitil) yok ise evde havaleyi durdurmaya çalışmak doğru bir davranış olmayıp yapılacak en iyi şey en yakın sağlık kuruluşuna ulaşmaktır. Ateşi önlemeye yönelik bütün tedbirlere rağmen vücut ısısı 38 C’yi geçiyorsa havale önleyici ilaç “rektal diazepam”ı (popodan uygulanan fitil) uygulayın. Bu havale geçirmesini önleyecektir. Aynı ilaç havale geçirme esnasında meydana gelmiş olan havaleyi durdurmak için de kullanılabilir. Havale önleyici bu ilacı evde toplamda bir kez dışında kullanmayınız (ancak 12 saat sonra gerekirse tekrarlanabilir) bir an önce doktorunuza başvurunuz. İlacı evde kullanmış iseniz mutlaka gittiğiniz doktoru bilgilendiriniz.

Komplike (karmaşık) ateşli nöbetlerde daha önce belirttiğimiz genel tedbirler dışında, ilgili uzman hekimler tarafından çocuğun muayene ve tetkik sonuçlarına göre aralıklı tedavi veya uzun süreli nöbet önleyici ilaçları içeren tedaviler uygulanmaktadır.

Hastalarımıza acil şifalar dilerim.

Doç. Dr. Adnan AYVAZ
Çocuk Nörolojisi Uzmanı